Analiza ankiety bożonarodzeniowej

Dosyć dawno temu, bo już prawie trzy lata temu, a dokładnie 30. grudnia 2017 wystosowałem do braci organistowskiej pewną ankietę. Była ona związana z ówczesnymi świętami Bożego Narodzenia.  Jej wyniki i analizę miałem opublikować na tym blogu już… nie pamiętam kiedy! Nie stało się tak jednak, a siedziało mi to w głowie i co jakiś czas dawało o sobie znać.

Trudna sytuacja związana z pewnym wirusem pomogła mi, by w końcu znaleźć czas i zabrać się za to ;) A jest o czym pisać, bo chyba jeszcze nikt takiego badania nie przeprowadzał (chyba że o czymś nie wiem). No, ale nie przedłużając, zabierzmy się do przeglądania meritum!

Ankieta była udostępniana do wypełnienia w dwóch grupach internetowych zrzeszających organistów i muzyków kościelnych, więc wiarygodność odpowiedzi powinna być na wysokim poziomie. Warto wspomnieć, że udział w niej był ANONIMOWY.

W ankiecie wzięło udział 343 respondentów. W tym 36 kobiet i 307 mężczyzn.

Poniżej przedstawiam, jak liczbowo prezentują się respondenci, jeśli chodzi o przedział wiekowy:

• 140 osób w wieku od 18 do 24 lat
• 97 osób w wieku od 25 do 34 lat
• 40 osób w wieku od 35 do 44 lat
• 38 osób w wieku poniżej 18 lat
• 27 osób w wieku 45 lat i więcej

I już na samym początku mamy ciekawą rzecz. Odpowiadały osoby z Polski, ale też z innych krajów. Jeśli chodzi o nasz kraj, to zebrało się grono reprezentantów ze wszystkich województw! Tak przedstawia się to zestawienie liczbowo:

• 39 osób z mazowieckiego
• 37 osób ze śląskiego
• 33 osoby z małopolskiego
• 32 osoby z dolnośląskiego
• 29 osób z wielkopolskiego
• 26 osób z podkarpackiego
• 17 osób z kujawsko-pomorskiego
• 16 osób z lubuskiego
• 12 osób z pomorskiego
• 10 osób z łódzkiego
• 9 osób z lubelskiego
• 7 osób ze świętokrzyskiego
• 6 osób z opolskiego
• 3 osoby z zachodniopomorskiego
• po 2 osoby z warmińsko-mazurskiego i podlaskiego

Natomiast 63 odpowiadające osoby to organiści pracujący za granicą.

A teraz chyba jedno z ciekawszych statystycznie zagadnień bożonarodzeniowych, czyli o której godzinie rozpoczęła się pasterka. Spośród odpowiedzi wyróżniłem trzy poniższe typy godzinowe wraz liczbą kościołów, w których wtedy odbyła się ta msza:

• u 245. osób pasterka odbyła się wyłącznie o północy
• u 50. osób pasterka odbyła się kilka razy, w różnych godzinach, zazwyczaj o 22. i północy, czasami o 21. i sporadycznie o 20.
• u 45. osób pasterka odbyła się wyłącznie o godzinie 22.
• co ciekawe, u 3. osób pasterka odbyła się o godzinie 23.

Myślę, że nie dziwi fakt, że w większości kościołów ta wyjątkowa msza rozpoczyna się o północy. Jest to tradycja, która nie została wyparta w większości parafii. Inne godziny są zapewne podyktowane pewną wygodą związaną z np. małymi dziećmi, które chcą wcześniej pójść spać.

W 2017, kiedy przeprowadzałem tę ankietę, Wigilia wypadła w niedzielę. Byłem ciekawy, i pewnie nie tylko ja, czy w wielu parafiach postanowiono zrezygnować z mszy wieczornej tego dnia. Okazało się, że 280 osób odpowiedziało, że w ich parafiach zrezygnowano, a 63, że pozostawiono. Decyzja o rezygnacji okazała się wiodąca.

Zaleca się, aby przed pasterką wykonać czytanie z Martyrologium Kościoła Rzymskiego. Czym ono jest, bardzo przystępnie wyjaśnia Organista z tego blogu.

Jednakże niewielu muzyków kościelnych zdaje sobie sprawę z tego czytania, ponieważ w ankiecie 202 osoby odpowiedziały, że nie wykonuje się tego Martyrologium w ich parafiach, a 84 osoby zaznaczyły, że w ogóle nie mają pojęcia, co to takiego. Na osłodę wspomnę, że 31 osób zadeklarowało, iż w ich parafiach czyta się to Martyrologium, a u 26. wykonuje się je poprzez śpiew.

Kwestia pieśni na wejście, jeśli chodzi o pasterkę, w zasadzie jest jasna. 305 osób odpowiedziało, że wykonali w tym miejscu Wśród nocnej ciszy. Jest to także, jak widać, mocno zakorzeniona tradycja w większości miejsc. Ale to nie wszyscy respondenci! 14 osób napisało, że na wejście wykonali Bóg się rodzi, a 11 Cichą noc. 3 osoby wykonały Gdy się Chrystus rodzi, a pozostałe, pojedyncze osoby zadeklarowały następujące kolędy: Adeste fideles, Dzisiaj w Betlejem, Przybieżeli do Betlejem. Zdarzają się więc wyjątki od „reguły”.

Zawsze najwięcej emocji podczas pasterki wzbudza zagadnienie części stałych. Szczególnie śpiewu Gloria. W wielu miejscach Polski powstał „zwyczaj”, że w miejscu Chwała na wysokości podczas pasterki wykonuje się kolędę. Warto przypomnieć, że jest to niezgodne z obowiązującymi przepisami liturgicznymi. Według ankiety u 296. osób wykonano poprawnie część stałą. U 42. wykonano Gdy się Chrystus rodzi, a u pozostałych osób inną kolędę. Jeśli chodzi o pozostałe części stałe, to 262 osoby zadeklarowały, że wykonały te części poprawnie, 25 osób, że wykonały części stałe, ale na melodie kolęd (co również nie jest poprawne pod względem przepisów liturgicznych), a 20 osób wykonało kolędy zamiast części stałych. Pozostałe osoby również wykonały w zastępstwie kolędy, ale dodatkowo wyszczególniły, co dokładnie zagrały, a na opisanie tego nie wystarczyłoby mi czasu.

Kontrafaktury są tak samo niedopuszczalne do użytku liturgicznego jak zastępowanie części stałych pieśniami. W tym kontekście zadałem pytanie o to, na jaką melodię został wykonany psalm podczas pasterki. Tutaj grono organistów podzieliło się niemal na pół, ponieważ 172 osoby napisały, że wykonały psalm na melodię do tego przeznaczoną, a 171 na melodię kolędy lub pastorałki (w większości Gdy śliczna Panna).

Ostatnie pytanie, w zasadzie prośba, dotyczyło oceny zaangażowania wiernych w śpiew podczas pasterki w skali od 1 do 5. I tak:

• na 5 śpiew wiernych oceniły 162 osoby
• na 4 -126 osób
• na 3 - 47 osób
• na 2 - 6 osób
• i na 1 - 2 osoby

I to w zasadzie tyle. Jeśli ktoś dobrnął do końca tego wpisu, to gratuluję i bardzo za to dziękuję :)

Następny będzie z cyklu „Pieśni protestanckie w kościele katolickim”, prawdopodobnie w przyszłym tygodniu, na co już serdecznie zapraszam!

Źródło: Ankieta przeprowadzona od 30. grudnia 2017 roku do 10. stycznia 2018 roku.